Waarom we meer zijn dan ons verhaal

Dat merkte ik laatst bij een basisschoolreünie. 37 jaar geen contact gehad en ineens de vraag: “Vertel iets bijzonders over jezelf.”

Het etiket van de patiënt
Dan kan ik natuurlijk dat ene verhaal brengen. Het grote verhaal. Hoe ik ziek werd, hoe ik de dood in de ogen keek en daarna weer opstond. Het zou indruk maken. Mensen zouden knikken. Misschien zelfs zeggen: wat ben je sterk.

Maar precies dat verhaal wilde ik niet meer vertellen. Want dan word je vastgezet: de patiënt. En dat etiket laat nooit meer los (daar schreef ik eerder al over in Ik ben klaar met die kankerverhalen). Er veel meer is wat me vormt: mijn dochter, muziek, sport, vriendschap, lachen. Dat zijn verhalen die ik liever deel.

En toch – de reünie voelde alsof we samen een tijdcapsule openmaakten. Iedereen wat gekreukeld en uitgedroogd, maar zodra de verhalen begonnen, waren we weer die kinderen van toen. Je krijgt nooit een tweede kans voor een eerste indruk, en dus werd ik als die lieve, rustige jongen van vroeger gezien. Niemand zag de onrust die ik met moeite verstop. Geen levensverhaal kan dat rechtzetten.

Het leven zonder heldenplot
Die ervaring maakte me duidelijk hoe hardnekkig onze plots zijn. We denken in heldenreizen: de ziekte als beproeving, succes als triomf. Alsof er altijd een moraal onder moet staan. Terwijl het leven veel rommeliger is.

Storyselling en de illusie van authenticiteit
Filosofen als Byung-Chul Han wijzen erop dat we onszelf verkopen als een merk: storyselling. Succes delen we, mislukkingen worden omgedoopt tot “uitdagingen.” En zo verdwijnt wat echt is uit beeld.

Maar wat als “echt” zelf een constructie is? De Franse denker Foucault laat zien dat authenticiteit een illusie is. Wie we zijn, is opgebouwd uit lagen: ervaringen, verwachtingen van anderen, culturele codes, de blikken die op ons rusten. Pel die lagen af, en er blijft geen kern over, geen “ware ik” die beschermd moet worden. Het enige dat overblijft, zijn keuzes: welke verhalen voed ik, welke laat ik liggen?

De reünie liet dat zien: ik ben tegelijk de rustige jongen van vroeger, de onrustige volwassene, de patiënt, de vader. Allemaal waar, allemaal geconstrueerd, allemaal deel van mij.

Vrijheid in luisteren
Praktisch betekent dat iets simpels en krachtigs: wie stopt met zenden, kan beginnen met vragen. In plaats van je eigen verhaal op te voeren, kun je je gesprekspartner vragen: “Wat houdt jou bezig?” of “Wat vertel jij nooit, maar is misschien wel belangrijk?”

Meer dan je verhaal
De filosoof Levinas schreef: de ander is altijd meer dan mijn oordeel. Dat geldt ook voor onszelf: ik ben altijd meer dan mijn verhaal.

Vrijheid begint niet met het vinden van het échte plot. Vrijheid is kiezen welke verhalen je aandacht geeft. En besluiten dat je niet alles hoeft uit te leggen. Het is genoeg om te zwijgen.

Lees verder op de weblog van Martijn