Donors van stamcellen

Stamcellen kunnen afkomstig zijn van familie of van een anonieme donor.

Donor zijn als broer of zus

Donatie van stamcellen voor een broer of zus is mogelijk en kan soms al op zeer jonge leeftijd. Is de donor minderjarig, moeten de ouders toestemming geven. Daarnaast moet, ter bescherming van het kind, een familierechter ieder verzoek voor donatie goedkeuren. Dit regelt de transplantatiecoördinator van het ziekenhuis. Kinderen mogen alleen beenmerg doneren aan een broer of zus, niet aan anderen. Dit is in Europees verband wettelijk vastgelegd.

In het ziekenhuis worden de jonge donoren begeleid door een pedagogisch medewerker of een lid van het psychosociaal team.

Donor zijn als ouder

Stamcellen doneren aan je kind is ingrijpend. Je bent ouder en donor tegelijkertijd, moet beslissen over je kind en over jezelf. Daarnaast ben je ook nog partner, misschien ouder van andere kinderen en heb je misschien zelf nog bezorgde ouders. Dat is emotioneel en belastend. Bespreek je gevoelens en twijfels met arts, huisarts of transplantatiecoördinator, of een vrijwilliger van Hematon.

Anonieme donor

Donor worden is een vrijwillige keuze - misschien was je al bloeddonor en heb je je ook aangemeld als stamceldonor. Of misschien ken je iemand die een stamceltransplantatie moest ondergaan. In Nederland is Matchis het centrum voor stamceldonoren. 

Hieronder gaan we in op de verschillende soorten donorstamcellen.

Verwante identieke donortransplantatie 

Een transplantatie met een verwante identieke donor geeft de beste resultaten. Helaas is bij slechts dertig procent van de patiënten een verwante identieke donor beschikbaar.

Wat is een verwante identieke donor? Dat is een donor die is verwant, dat wil zeggen een familielid. En een donor die identieke cellen heeft, dat wil zeggen dezelfde afweereiwitten. Tussen de patiënt en een verwante identieke donor komen tien belangrijke afweereiwitten overeen. De donor is een broer of zus. De tien eiwitten hebben patiënt en donor geërfd van hun vader (set van vijf eiwitten) en hun moeder (set van vijf eiwitten). Tussen twee directe familieleden is er gemiddeld 25 procent kans dat er een identieke donor is. Hoe meer broers en zussen, des te groter de kans dat er iemand in de familie kan doneren.

In de afbeelding hierboven zie je verwante dentieke donortransplantatie. De patient links heeft dezelfde transplantatie eiwitten als de omcirkelde broer of zus.

Verwante half-identieke donortransplantatie (haplo-identieke transplantatie)

Als er in de familie geen donor beschikbaar is die op alle tien eiwitten overeenkomt met de patiënt, is het mogelijk uit te wijken naar een familiedonor die maar voor de helft overeenkomt. Dit noemen we een verwante half-identieke donor. Het wordt een haplo-identieke stamceltransplantatie genoemd. De kans dat deze donor in een familie wordt gevonden, is vele malen groter. Niet alleen broers en zussen maar ook ouders, kinderen en soms zelfs neven en nichten maken kans om een geschikte donor te zijn.

Niet-verwante donortransplantatie

Als er in de familie geen donor beschikbaar is die op alle tien eiwitten overeenkomt met de patiënt, kan er worden uitgeweken naar de donorbank. In Nederland is Matchis het centrum voor stamceldonoren.
Wereldwijd hebben zich nu meer dan 41 miljoen mensen geregistreerd. Zij zijn bereid om stamcellen te doneren als zij een match zijn met een patiënt ergens ter wereld.

Navelstrengbloed-transplantatie

Als er geen enkele donor beschikbaar is, kan er nog worden gezocht in navelstrengbloed. Ook navelstrengen zijn vrijwillig gedoneerd. In de navelstreng bevinden zich stamcellen die in het lichaam kunnen uitgroeien tot volwassen cellen. Stamcellen uit navelstrengbloed zijn ook bij een minder nauwkeurige match geschikt als donorstamcellen. Dat komt waarschijnlijk, doordat deze zeer jonge stamcellen nog nauwelijks specifieke afweereigenschappen ontwikkeld hebben en daardoor minder omgekeerde afstoting veroorzaken. 

De eerste stap in het proces van stamceldonatie is de weefseltypering. Om vast te stellen of je een verwante identieke of verwante niet-identieke donor kunt zijn, wordt een buisje bloed afgenomen. De uitslag is na zeven tot tien dagen bekend en wordt eerst met jou gedeeld. Je kunt nog van de donatie afzien. Dan krijgt de patiënt de mededeling dat er geen donor is gevonden.

Ben je een match en wil je doorgaan met het proces, dan volgt de donorkeuring. Het is belangrijk dat je zelf helemaal gezond bent. Dit is belangrijk om te voorkomen dat je als donor last krijgt van complicaties van de donatie. Ook wordt zo voorkomen dat de ontvanger via jouw stamcellen een ziekte krijgt die met bloed overdraagbaar is.

Als je helemaal gezond bent, volgt de voorbereiding op de donatie. Om zoveel mogelijk stamcellen te kunnen verzamelen (‘oogsten’) krijg je gedurende een aantal dagen de groeifactor G-CSF toegediend via een onderhuidse injectie. Dat kan in principe gewoon thuis.

Er is steeds meer begrip en aandacht voor het welzijn van de familiedonor. Heb je na de donatie last van stress, angst of somberheid, bespreek die met de transplantatiecoördinator of je huisarts. Je kunt je ook tot Hematon wenden voor een gesprek met een vrijwilliger of ervaringsgenoot. Het delen van je gevoelens kan helpen bij het verwerken van een spannende periode.